Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’ nün kuruluşu olan 07 Nisan Dünya Sağlık Günü, 07-13 Nisan günleri de “Dünya Sağlık Haftası” olarak kutlanıyor. DSÖ 2021 yılını Dünya Sağlık Çalışanları Yılı olarak belirlemişti. Dünya Sağlık Gününde DSÖ pandemi sürerken 2021 yılı temasını ise “Daha Adil ve Daha Sağlıklı Bir Dünya İnşa Etmek” olarak belirledi. Yeni Koronavirüs Hastalığı (Covid-19) küresel düzeyde olumsuzluklar yaşanmasına neden olması nedeniyle bu olumsuzluklar özellikle savunmasız birey ve topluluklar için daha ağır seyrettiği ifade ediliyor. Savunmasız gruplar hastalığa daha fazla maruz kalıyor ve nitelikli sağlık hizmetlerine erişim sorunları yaşıyor. Bu savunmasız grupların pandemi öncesinde de eşitsizliklerinden etkilenmesi sebebiyle bu yıl 7 Nisan Dünya Sağlık Günü (2021) teması herkesin sağlıklı yaşama, çalışma koşullarına sahip olmasının sağlanmasına bir davet niteliğini de taşıyor. Gerekli önlemler alınırken eşitsizliklerin izlenmesi ve herkesin gereksinim duyduğu nitelikli sağlık hizmetine erişiminin sağlanması öncelik arz ediyor.
Evrensel sağlık kapsamında, sağlığa temel bir insan hakkı tanıyan ve herkes için mümkün olan en yüksek sağlık düzeyini sağlamayı taahhüt eden 1948 DSÖ Anayasası’na dayanmaktadır. Evrensel sağlık kapsamına doğru önemli ilerlemeler kaydetmiştir. Ancak dünya nüfusunun yarısı hala ihtiyaç duydukları sağlık hizmetlerini alamamaktadır. Ülkelerin sürdürülebilir kalkınma hedefine ulaşmalarının yolu, 2023 yılına kadar bir milyar insanın evrensel sağlık hizmetlerinden faydalanmasına dayanmaktadır.
DSÖ’ye göre, sağlık hizmetlerine erişim, tedavi, sağlıklarını koruma ve geliştirme, riskli davranışlardan kaçınmanın oluşturulması büyük önem taşımaktadır. Bu yüzden toplum sağlığının ruhen, bedenen ve sosyal yönden tam bir iyilik halinde olması için desteklenmelidir. Sağlık kavramı hayatımızda hiç bir kavramla değiştirilemez veya ölçülemez. Sağlıklı toplumlar için öncelikle toplumun en küçük yapı taşı bireyin sağlıklı olması gerekir. Bireyler sağlıklı olduğunda toplumlarda sağlıklı olur. Bir ülkede hastaların tedavi edici kurumların başarısının yanı sıra halk sağlığı ya da koruyucu sağlık kurumlarının başarısı ve çalışmaları çok önemlidir.
COVID-19 bütün bir dünyayı etkiledi, ancak bazı insanlar yaşam koşullarının ve geçim kaynaklarının güvensizliği nedeniyle diğerlerinden daha kötü durumda.
En çok etkilenenler aynı zamanda ulusal politikalar ve sistemler tarafından en az korunanlar arasında yer alıyor ve pandemi onların tehlikeli durumlarına keskin bir odak noktası oluşturdu.
“Neden bazı insanlar COVID-19’un etkilerini daha şiddetli hissetti?” Basitçe söylemek gerekirse; iş, barınma, toplum, sosyal destek ve sağlık hizmetleri açısından şartlar onlara karşı durumda. Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölge Direktörü Dr. Hans Henri P. Kluge, “Herkese adil davranma zamanı ve pandemiyi yeniden inşa etme, yalnızca hayatta kalmaya değil, aynı zamanda gelişmeye de odaklanmanın zamanı” dedi.
Dünya Sağlık Gününde, DSÖ liderleri sağlık eşitsizliklerini ele almaya ve herkesin aşağıdakilere sahip olmasını sağlamaya çağırıyor. Yapılan çağrıda; sağlıklı bir yaşam sürmelerini ve gelişmelerini sağlayan yaşam ve çalışma koşullarını güvence altına almak ve kaliteli sağlık hizmetlerine ihtiyaç duydukları zaman ve yerde mali zorluk çekmeden erişim noktalarına dikkat çekiyor. COVID-19 salgınını başladığında dünyamız zaten eşitsizdi. Özellikle yoksulluk, cinsiyet, etnik köken, eğitim, meslek, göçmenlik durumu, engellilik ve ayrımcılık nedeniyle birden fazla güvensizlik yaşayan kişiler için mevcut eşitsizlikler derinleşti ve yeni riskler ortaya çıktı.
Örneğin; Yoksunluk, COVID-19 enfeksiyonu ve erken yaşam kaybı için bir risk faktörüdür. Bulaşma veya test pozitifliği riski en yüksek olanların yoksulluk veya sosyal dışlanma riski altında olan, yoksun bölgelerde yaşayan insanları içerdiği görüldü. Örneğin, İsveç’te, düşük gelirli bir bölgede yaşayanların %30’u COVID-19 için pozitif test ederken, yüksek gelirli bölgelerde sadece %4,1.
Cinsiyet eşitsizliklerini de ele alan DSÖ küresel olarak, kadınlar sağlık ve sosyal bakım iş gücünün %70’ini oluşturduğunu belirtirken, ön saflarda sağlık çalışanı olma olasılıklarının daha yüksek olduğuna vurgu yapıyor. Almanya, İtalya ve İspanya’dan gelen son veriler, kadın sağlık çalışanları arasında doğrulanmış COVID-19 vakalarının, erkek meslektaşları arasında gözlemlenenlerden iki ila üç kat daha yüksek olduğunu gösteriyor.
Irk ve etnik köken. Siyah ve azınlık etnik gruplardaki insanlar, COVID-19 salgını sırasında orantısız derecede yüksek ciddi enfeksiyon ve erken ölüm riski yaşadılar. Örneğin, Birleşik Krallıktaki kritik derecede hasta COVID-19 hastalarının %34,5’i Siyah, Asyalı ve azınlık etnik kökenlidir.
Gözaltında tutulan ve bakım gören insanlar. Gözaltındaki ve kurumsal ortamlarda bakılan kişiler için artan riske ilişkin yeni kanıtlar ortaya çıkıyor. COVID-19 mortalitesi için belirli bir risk faktörü, huzurevinde ikamet etmektir. COVID-19 ölümlerinin %42 ila %57’si Belçika, Fransa, İrlanda, İtalya ve İspanya’da yaşlılar için uzun süreli bakım tesislerinde meydana geldi.
İnsanları hayatta ve sağlıkta geride tutan sağlık eşitsizliğinin etkenleri ve herkes için daha adil ve sağlıklı bir yaşamın önündeki engellerin kaldırılması için sağlık sektöründe ve hükümet genelinde acilen eyleme ihtiyacın olduğu düşünüldü. DSÖ / Avrupa tarafından hazırlanan bir 2019 raporu, DSÖ Avrupa Bölgesi’ndeki sağlık eşitsizliklerinin beş ana nedenini belirledi:
Sağlık sistemleri: erişimin önündeki engeller, kalitesizlik, cepten yapılan ödemelerin neden olduğu mali zorluklar
Finansal güvenlik: yoksulluk ve geçimini sağlayamama
Yaşam koşulları: makul konut, yiyecek, yakıt eksikliği; gelişmemiş, güvensiz mahallelerde yaşamak
Sosyal ve beşeri sermaye: izolasyon, güçsüzlük ve eğitim ve öğretim fırsatlarının eksikliği
İstihdam ve iş: insana yakışır iş eksikliği ve kötü çalışma koşulları.
Eşitliği iyileşmenin kalbine koymak
Hükümetler ve topluluklar, eşitsizliklerin temel nedenlerini çözmek için birlikte çalışabilir ve daha adil, daha sağlıklı bir dünya yaratmak için tüm iyileşme tepkilerinin merkezine kapsayıcılık ve hakkaniyet koyabilirler.
Avrupalıların %84’ü, eşitsizliklerin azaltılmasının hükümetlerinin gündeminin en başında yer alması gerektiğine inanıyor.
Doğru politikalar uygulandığında, sonuçlar çok hızlı bir şekilde elde edilebilir.
Dünyamızı sıfırlamak. Sağlıkta eşitsizlikler sadece haksız değil, önlenebilir. Hem kızlara hem de erkek çocuklara hayata eşit ve iyi bir başlangıç vermek ve yaşam boyu sağlığı desteklemek, bugünün toplumunun refahı ve dayanıklılığı ve gelecek nesiller için çok önemlidir.
DSÖ’nin Avrupa Bölgesi’ndeki herkes için sağlıklı yaşam ve refah sağlama vizyonu olan Avrupa Çalışma Programı, kimseyi geride bırakma ve sağlık otoritelerinin kapasitelerini güçlendirme hedefleri etrafında şekillenmiştir. Sağlık ve sağlık sistemlerinde eşitliğin izlenmesi ve güçlendirilmesi, bu nedenle DSÖ’nün önümüzdeki 10 yıldaki çalışmalarının temel bir unsuru olacaktır.
