Karabük Üniversitesi BAP Koordinatörlüğü tarafından desteklenen Prof. Dr. Mücahit COŞKUN’un danışmanlığında Çayırlı İlçesinin Sarıgüney köyünden Onur ATABAY’ın bilimsel tez çalışması olarak hazırladığı “Otlukbeli ve Keşiş Dağları Arasındaki Sahanın Litolojik Yapı ve Araziden Yararlanma İlişkisinin Google Earth Engine ve XRF Analizi ile Değerlendirilmesi” isimli çalışma 2023 yılında kitap haline getirildi. Üniversite okuyan Erzincanlı gençlerin bilime bu denli katkı sağlayıcı çalışmalarda bulunması Erzincanlı çevrelerce büyük takdir topluyor.
Karabük Üniversitesi BAP Koordinatörlüğü tarafından desteklenen Prof. Dr. Mücahit COŞKUN’un danışmanlığında Çayırlı İlçesinin Sarıgüney köyünden Onur ATABAY’ın bilimsel tez çalışması olarak hazırladığı “Otlukbeli ve Keşiş Dağları Arasındaki Sahanın Litolojik Yapı ve Araziden Yararlanma İlişkisinin Google Earth Engine ve XRF Analizi ile Değerlendirilmesi” isimli çalışma 2023 yılında kitap haline getirildi. Üniversite okuyan Erzincanlı gençlerin bilime bu denli katkı sağlayıcı çalışmalarda bulunması Erzincanlı çevrelerce büyük takdir topluyor. Çayırlı ve Otlukbeli ilçesi ile ilgili bugüne kadar yapılan en geniş kapsamlı çalışma olan eserde İlçelerin yer üstü ve yer altı kaynaklarının bilimsel metodolojiye göre son teknolojiler kullanılarak özenle araştırılıp yöre insanına katkısı amaçlandı.
Araştırmanın kapsamı, Otlukbeli ve Keşiş dağları arasındaki sahanın litolojik yapı ve araziden yararlanma ilişkisinin Google Earth Engine ve XRF analizi ile değerlendirilmesidir. Bir ön etüt çalışması niteliğinde ve yarı kantitatif çalışma metodolojisi izlenerek, yaklaşık 2530 km²’lik alan taranarak, sahaya hâkim olan anakayalardan 57 numune alınmıştır. Bu çalışmada, litolojik yapının anlaşılması ve mineral değerlerinin belirlenmesi ile araziden yararlanma biçiminin üzerindeki olası kayaç/mineral temelli etkilerin değerlendirilmesi amaçlanmıştır.
Araştırma, giriş bölümü haricinde dört bölümden meydana gelmektedir. Çalışmanın kuramsal kurgusu giriş kısmında verilmiştir. Birinci bölümde Otlukbeli dağları ve Keşiş dağları arasındaki sahanın genel fiziki coğrafya özellikleri anlatılmıştır. İkinci bölümde, çalışma sahasında bulunan kayaçların XRF analiz sonuçlarına odaklanılarak bu sonuçların araziden nasıl yararlanılabileceği üzerine ilişki kurulmuştur. Üçüncü bölümde, Google Earth Engine Makine Öğrenme Algoritması kullanılarak çalışma sahasının toprak tekstürü, organik karbon değeri ve yoğunluğu; CORINE veri tabanı ile arazinin örtüsü ile nitelik ve verimlilik sınıflandırmaları çıkartılmıştır. Son bölümde ise elde edilen veriler ışığında sonuç, tartışma ve önerilere yer verilmiştir.
Binlerce yıldır insanların yaşam için tercih ettiği, tarıma dayalı çeşitli ekonomik faaliyetlerin yürütüldüğü, tarihi dokusu, doğal özellikleri ve yaşayan insanların bölge folkloruna sağladığı katkı dikkate alındığında çalışma alanı önemli bir konuma sahiptir. Kısa mesafelerde değişen topografik şartlar, litolojik özellikler, tektonik farklılaşmalar, yerleşme unsurları, tarım faaliyetleri ve araziden faydalanma biçimleri birbiriyle ilintili konular olup yöre insanına çeşitli katkılar sağlamaktadır. İnsanın yeryüzünün bütününde olduğu gibi doğal ortamdan etkilendiği ve etkilediği bir saha olan çalışma alanı, kendinde gizlediği özellikleri gün yüzüne çıkarmak ve kalkınmayı sağlamak adına özel bir yerdir. Dikkat çekilen özellikleri yöre, bölge ve ülke ekonomisine kazandırmak, kalkınmayı sağlamak başta idarecilerin olmak üzere tüm yöre halkının sorumluluğu olmalıdır. Konu kapsamı sınırları içerisinde çalışmanın bir model oluşturup, öncelikle çalışma alanı için yapılacak yatırımlarda yardımcı olması umulmaktadır.
Litoloji, kayaçların kökenini, bileşimini, yapısını ve tarihini inceleyen bilimsel bir disiplindir. İnsanlık tarihinin başlangıcından bu yana insanlar kayalarla etkileşim içinde olmuş ve bu etkileşimler şekillenmiştir. Taş Devri ile başlayıp Tunç Devri ile devam eden bu ilişki, insanların kayaları sanatsal ve kültürel ifadelerin yanı sıra pratik ihtiyaçları için de kullanmasını sağlamıştır. Litoloji arazi kullanımını etkileyen önemli bir faktördür. Arazinin nasıl değerlendirileceğinin belirlenmesinde ve planlanmasında kayaların özellikleri ve dağılımları dikkate alınması gereken faktörler arasındadır. Bu bilgi, arazinin tarım, madencilik, inşaat, turizm, su kaynakları yönetimi ve diğer birçok sektöre uygunluğunu belirlemek için kullanılır.
Litolojik birimlerin mineralojik bileşimi toprak dokusunu ve organik karbon içeriğini etkileyebilir. Doğru dokuya sahip topraklar, uygun organik madde içeriği ve optimum yoğunluk ile daha verimli tarımsal üretime katkı sağlar. Dağlık bölgelerde kumlu doku, ovalarda ise kil ve silt dokusu daha yaygındır. Organik karbon değeri ve yoğunluğu genellikle tarımsal faaliyetlerin yoğunluğu nedeniyle dağlık bölgelerde daha yüksek, ovalarda ise daha düşüktür.
Sonuç olarak, bu çalışma alanında bulunan litolojik yapı, ekosistem, toprak kaynaklarından su kaynakları, tarım, hayvancılık, gemoloji, madencilik, turizm, yerleşimlerin dağılımı gibi çeşitli arazi unsurlarını doğrudan veya dolaylı olarak etkileyen bir faktördür. Bu çalışma, kullanılan arazinin sürdürülebilirliği, planlanması ve yönetimi için önemli bir kaynak sağlamaktadır. Gelecekteki çalışmalara katkı sağlamak amacıyla bu tez bir ön çalışma niteliğindedir.
Onur ATABAY Kimdir?
ERT Şah Medya muhabirimizin sorularını yanıtlayan Onur ATABAY Erzincan’da gösterdiği bu akademik deneyimini paylaştı. ATABAY biyografisi ile birlikte anlattığı tez ve “Otlukbeli ve Keşiş Dağları Arasındaki Sahanın Litolojik Yapı ve Araziden Yararlanma İlişkisinin Google Earth Engine ve XRF Analizi ile Değerlendirilmesi” isimli çalışmasına ilişkin şu ifadelere yer verdi; “1 Nisan 1993 yılında İstanbul’da doğdum. İlk ve orta öğrenimi İstanbul’da yükseköğrenimimi Karabük’te tamamladım. Küçüklükten bu yana doğa bilimlerine olan düşkünlüğüm ve hayranlığım beni coğrafya alanına sürükledi. Erzincan’da birçok projelerde görev aldım. Bu projelerin en önemlisi Cumhuriyetin 100.yılında Erzincan adlı 24 ciltlik külliyattır. Bu külliyatta birbirinden değerli bilim adamlarıyla çalışma fırsatı buldum. Koordinatör hocam Dr. Tahir Erdoğan Şahin ile birlikte Erzincan’ımızın tüm ilçe merkezlerini, köylerini ve mezralarını gezerek Erzincan’ın yer altı ve yer üstü zenginliklerini, kültürel ve doğa harikalarını bizzat inceleyerek büyük bir zevkle araştırdım. Yüksek lisansımı Karabük üniversitesi Lisansüstü enstitüsü Fiziki Coğrafya ana bilim dalında yaptım. Değerli danışman hocam Prof. Dr. Mücahit Coşkun nezaretinde “OTLUKBELİ ve KEŞİŞ DAĞLARI ARASINDAKİ SAHANIN LİTOLOJİK YAPI ve ARAZİDEN YARARLANMA İLİŞKİSİNİN GOOGLE EARTH ENGINE ve XRF ANALİZİ İLE DEĞERLENDİRİLMESİ” adlı tezimi başarılı şekilde sunarak uzman unvanını aldım. Ön etüt ve yarı kantitatif çalışma metodolojisi izlenip, yaklaşık 2530 km²’lik bir alanı tarayarak, sahaya hâkim olan anakayalardan 57 numune alınmıştır. Bu çalışmada, litolojik yapının anlaşılması ve mineral değerlerinin belirlenmesi ile arazinin üzerindeki olası etkileri değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Kitabın giriş bölümü haricinde dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Otlukbeli dağları ve Keşiş dağları arasındaki sahanın genel fiziki coğrafyası anlatılmıştır. İkinci bölümde, çalışma sahasında bulunan kayaçların XRF analiz sonuçlarına odaklanılarak bu sonuçların araziden nasıl yararlanılabileceği üzerine ilişki kurulmuştur. Üçüncü bölümde, Google Earth Engine kullanılarak çalışma sahasının toprak tekstür ile organik karbon değer ve yoğunluğu Corine veri tabanı ile arazinin örtüsü ile nitelik ve verimlilik sınıflandırmaları çıkartılmıştır. Son bölümde ise elde edilen veriler ışığında sonuç, tartışma ve önerilere yer verilmiştir.
Kadim medeniyetlerin yaşadığı ve canlıların sürekli birbiriyle etkileşimde olduğu bir yer olan Erzincan’ın verimli tarım sahaları, geniş mera alanları, tibbi ve aromatik bitki hazinesi, değerli madenleri, gemolojik zenginlik olan süstaşları, akarsuları ile bu güzel memleketi her zaman cazip kalmıştır. Umarım hem ülkeme hem de memleketim olan Erzincan’ıma faydalı olabilmişimdir.”
