İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Fakültesi akademisyenleri ve bilim insanlarınca 13 Şubat 2024 tarihinde İliç İlçesi Çöpler Altın Madeni Sahası Liç Alanında meydana gelen heyelana ilişkin bir ön inceleme raporu yayımladı. Raporda sahada bulunan irili ufaklı deprem faylarına dikkat çekildi. Raporda uydu görüntüleri ve diğer görsellerle birlikte desteklenen detaylar şu şekilde ifade ediliyor; “13Şubat 2024 tarihinde saat 14.30 civarında Erzincan ili, İliç ilçesinde üretim faaliyetleri gösteren Anagold Madencilik’in ruhsat sahibi olduğu altın madeninde liç prosesi ile altın kazanımı için oluşturulmuş olan yığında şev kayması meydana gelmiştir. Bu kazayla ilgili olarak İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa, Mühendislik Fakültesi, Maden Mühendisliği Bölümü tarafından hazırlanan Ön İnceleme Raporu aşağıda sunulmuştur:
Bahsi geçen sahada, kazı yöntemleri ile üretilen malzeme kırma eleme tesisinde boyutlandırılarak yığın haline getirilmekte ve içerisindeki altın cevherini elde etmek amacıyla, siyanür kullanılarak yığın liçi işlemi ile altın kazanımı gerçekleştirilmektedir. Liç işlemi, çözücü özelliği olan sıvı kimyasalların kullanılarak kıymetli metallerin kazanıldığı hidrometalurjik bir işlemdir. Cevher hazırlama disiplininde yer alan boyut küçültme süreçleri (kırma, öğütme ve sınıflandırma) sonrasında artırılan malzeme yüzeyinin kıymetli minerali kazanmak için bir çözücüyle muamele ettirilmesi prensibine dayanmaktadır.
Erzincan’daki altın madeni ocağında yaşanan durum incelendiğinde olayın yığın liçi yapılan bölgedeki şevin kayması ile gerçekleştiği anlaşılmaktadır. İliç’teki yığın liçi sahası, 2021 yılı Google Earth uydu bilgilerine göre her biri 8 metre yüksekliğe sahip 31 basamaktan oluşmakta olup, genel şev eğimi 2,5Y:1D şeklindedir. Sahada yığın liçi için oluşturulmuş olan şevin, şev kaymasına sebep olan kısmının ise yine aynı verilere göre 8 metre yüksekliğindeki 14 basamaktan oluştuğu anlaşılmaktadır. Kayma ve akma olan bölgeye ait 2021 yılı uydu görüntüleri yardımı ile elde edilen bilgilere dayanarak oluşturulan şev geometrisi Şekil 1’de verilmiştir.
Bütün kritik güvenlik katsayısı sınırlarında çalışılan işlerde olduğu gibi madencilik çalışmalarında da sürekli gözlem ve denetim ölçümlerinin yapılması zorunluluktur. Bu büyüklükteki bir yığının stabil olarak kalabilmesi için de maden mühendisliği disiplinine sıkı sıkıya bağlı kalınması, çevre koşullarının da dikkate alınarak konunun uzmanı kişilerce düzenli olarak takip edilmesi çok önemlidir. 2021 yılı uydu görüntüleri dikkate alınarak yapılan ilk incelemelere göre, ocak içerisinde 14 adet basamaktan oluşan bir liç yığınının olduğu ve basamak yüksekliğinin 8 m olduğu düşünüldüğünde, yaklaşık 112 m’lik bir yığın yüksekliğine ulaşıldığı anlaşılmaktadır. Bu da akmanın gerçekleştiği alanda çıkarılan ve liç işlemine tabi tutulan malzemenin; yaklaşık 177.000 m2 ’lik bir alanı etkilediği ve yaklaşık olarak 20.160.000 m3 hacimlik bir kütlenin kayarak ve akarak yaşanan sorunun meydana geldiğini göstermektedir.
Şekil 2’de kayma ve akma olan bölgeye ait 2021 yılı uydu görüntüleri yardımı ile elde edilen bilgilere dayanarak şev geometrisi ve şev dizayn parametreleri A-A’ kesitinde yaklaşık olarak verilmiştir.
Saha ve çevresine ait bilgiler yer aldığı Şekil 3’ten görüleceği üzere, kayma ve akma yaşanan bölge, yakınında bulunan Fırat Nehri ve üzerinde bulunana HES barajına yakın olup kayma sonrası akma da bu yöne doğru gerçekleşmiştir. Yine Şekil 4’den anlaşıldığı üzere, sahanın bulunduğu bölgede irili ufaklı fayların olduğu da anlaşılmaktadır.
Bir mühendislik girişimi sonucu insan eliyle oluşturulan herhangi bir pasa atık sahası, döküm sahası veya yığın liçi sahalarında oluşacak şev yenilmelerinin nedensiz ve habersiz olarak gelmeyeceği bilinmektedir. Üstelik bu yığma materyaller kohezyonsuz, gevşek ve suya doymuş zayıf yapıda ise, bu şev kütlesinin yenilme mekanizması, zaman – deformasyon ilişkisi, topoğrafik değişmeler, şev geometrisi, yağış miktarları gibi birincil faktörler birlikte sorgulanarak önemle ve dikkatle izlenip değerlendirilmelidir.
Olası bir sabit hızlı deformasyon başlangıcında, zaman geçirmeksizin oluşan çekme çatlaklarının kapatılarak su girişinin önlenmesi, yüzey drenajı için kanalların oluşturulması, genel şev açısına uygun basamaklar oluşturulması, yığın şevlerinin üzerinde ve etrafında tepecik ve çukurların oluşumlarının engellenmesi gibi önlemler bu tür riskli yığın ve atık şevlerinde ivedilikle alınması gereken önlemlerdir.
Bilimsel prensipler ve insan hayatını önceleyen güncel Maden Mühendisliği bilimi ve teknolojisi çerçevesinde, madencilik sektörünün Üniversiteler ile işbirliği yapma kültürünün geliştirilerek disiplinler arası çalışmalarla ülkemize ekonomik ve sosyal katkı sağlayamaya devam etmesini temenni eder, yaşanan bu elim kaza için tüm kamuoyuna geçmiş olsun dileklerimizi sunarız.”
