Kemaliye’nin antik kentler, tarihi şehirler ve arkeolojik mekânlar diyarından bir köy olan Apçağa köyü, yıllarca köyden göç edipte geri dönmeyen ve uzun yıllar anaların ve gelinlerin hasretle dillendirdikleri manilerle ve işledikleri halılarla namını yurdun dört bir yanına duyuran bir köy.
Kemaliye’nin antik kentler, tarihi şehirler ve arkeolojik mekânlar diyarından bir köy olan Apçağa köyü, yıllarca köyden göç edipte geri dönmeyen ve uzun yıllar anaların ve gelinlerin hasretle dillendirdikleri manilerle ve işledikleri halılarla namını yurdun dört bir yanına duyuran bir köy. Gizli güzellikleriyle, mistik tarihi mimarisiyle Fırat nehrinin kıyısında bulunan Apçağa köyü için Türk Edebiyat tarihinde yazılan şiirler ve maniler yer almaktadır. Yıllardır turizme ev sahipliği yapmış köye ulaşmak için biri tehlikeli üç ayrı yoldan varılabilmektedir. Sarp dağların eteğinde silsile halinde dizilmiş evler ve bu evleri çevreleyen yeşil örtü 300 yıllık tarihi evlere ayrı bir doğal ve kültürel nefes olmuştur. Fırat’ın kıyısına gelindiğinde tekne turlarıyla doğayı izlemenin tadına doyulmaz duygularını yaşayabilir, Base Jump, Wingsuit ve Rafting gibi etkinliklere heyecanın doruğuna çıkabilirsiniz. Günübirlik kültür ve doğa gezileri ve yürüyüşlerde cabası.
Bu güzellikleriyle dillerden düşmeyen hikâyeleri anlatan köylülerin gelenekleriyle yoğrulmuş yaşam biçimi ise ayrı bir zaman dilimine yolculuğa çıkarıyor. Köy yıllarca il dışına göç vermiş ve giden birçok kişi geri dönmemiş ya da çok uzun yıllarda şehir dışında kalmış. Bu nedenle gidenlerin arkasından anaları, gelinleri duygularını anlatmak için söyledikleri sözlerini rüzgâra vermiş, sözlerinin söyledikleri kişilere ulaşmasını dilemiş ve böylelikle bir an önce memleketlerine dönmelerini beklemişlerdir. Bu duygularını anlatmanın farklı yollarını da denemişlerdir. Yörede dokunan halılar ve kilimler bu beklenti ve dileklerin birer motifi haline gelmiştir. Yörede halen Apçağa köyü kadınları tarafından Halı Dokuma Atölyesinde halı ve kilimler işlenmektedir. Ayrıca bu eserlerin pazarlanabilir ve sürdürülebilir olması amacıyla Kemaliye Kaymakamlığı tarafından bazı tanıtıcı ve geliştirici çalışmalar yürütülmektedir.
Apçağa köyü Kemaliye ilçe merkezine 5,5 km uzaklıktadır. Köy ismini burada bulunan Apçağa dağından almaktadır. Köyde 300’e yakın vatandaş yaşamaktadır. Köyde ayrıca taş işçiliği ve taş ustaları vardır. Kış aylarında Kemaliye ilçesinin en kalabalık köyü haline gelmektedir. Tarihi İpek yolunun bir güzergâhı da buradan geçmektedir. Bu nedenle burada milat öncesi bir yolculuğa çıkabilirsiniz. Dünyanın en büyük 2. Büyük kanyonu olan Karanlık Kanyon bu köy sınırları içerisindedir.
Köyün kültür varlıklarının başında gelen camii, 1627 yılında Malkoç Ağa tarafından yaptırılmış, minaresi daha sonra Dayı Ağa tarafından 1694 yılında inşa ettirilmiştir. Bu camii zaman içinde ihtiyaca cevap veremediğinden 1853 yılında köy halkının ortak çalışmalarıyla bugünkü görünümüyle yeniden yapılmıştır. Selçuklu yapısı Tarihi Köprü, Apçağa Köyü kültür değerleri arasındadır. Yine kültür varlıklarını oluşturan Çeşmeler, Apçağa Köyünün en değerli hazinelerindendir.
Aynı zamanda Apçağa köyünde hasretle söylenen maniler yoğunluk göstererek tarihin bir izi olarak kendini devam ettirmektedir. Bu nedenle yörede Apçağa ağzı denilen bir uzun hava türü oluşmuştur. Bu manilerden biri şöyle dile getirilmektedir; “İstanbul’da taze bitmiş navun var, Ne imansız merhametsiz yârim var, Hey imansız merhametsiz nazlı yar, Ben elkızı isem taze yavrum var.” “İreyhan incedir mordur tohumu, Efkârlı olunca almam uykumu, Ela gözlerini sevdiğim ağam, Hasretlik bulut tuttu ufkumu.” “Has bahçeye indim gülün duruyor, İllerin ki açmış benim kuruyor, Karagözlüm acep neden ağlamış, Gözünün yaşını silip duruyor.” Apçağa Dağında kar baran baran, Yüreğimi bağladı dert ile verem, Yokmudur oradan mürekkep kalem, Yaza gönderesin bir kuru selam.”
