Sivil Toplum Geliştirme Merkezi (STGM), Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA) ortaklığında “Çocuk Yaşta, Erken ve Zorla Evliliklerin (ÇYEZE) Önlenmesi Alanında Çalışan Sivil Toplum Örgütlerinin (STÖ) Kapasitesinin Güçlendirilmesi Projesi kapsamında Erzincan Katre Kadın Danışma ve Dayanışma Derneğince yürütülen ÇYEZE’nin Önlenmesi Destek Programı çalışması tamamlandı. Projenin kapanış toplantısı gerçekleştirildi. Proje kapsamında 1. çalışma sahası olan mahalleler ile 2. çalışma sahası olan kamu kurumları üzerinden yürütülen çalışmalarda son 1,5 yılda gelen vaka sayısının 2 olduğu bu 2 vaka dışında herhangi bir başvuru olmadığı tespit edildi.
Sivil Toplum Geliştirme Merkezi (STGM), Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA) ortaklığında “Çocuk Yaşta, Erken ve Zorla Evliliklerin (ÇYEZE) Önlenmesi Alanında Çalışan Sivil Toplum Örgütlerinin (STÖ) Kapasitesinin Güçlendirilmesi Projesi kapsamında Erzincan Katre Kadın Danışma ve Dayanışma Derneğince yürütülen ÇYEZE’nin Önlenmesi Destek Programı çalışması tamamlandı. Projenin kapanış toplantısı gerçekleştirildi. Proje kapsamında 1. çalışma sahası olan mahalleler ile 2. çalışma sahası olan kamu kurumları üzerinden yürütülen çalışmalarda son 1,5 yılda gelen vaka sayısının 2 olduğu bu 2 vaka dışında herhangi bir başvuru olmadığı tespit edildi. KATRE Kadın Derneğince yürütülen bu kapsamlı çalışma Ağustos 2023 tarihinde başlatıldı. Yaklaşık 9 ay süren çalışma sonunda edinilen veriler bir araya getirilerek Erzincan’da ÇYEZE’nin ulaştığı nokta belirlendi. Ailelerin eğitim seviyeleri, gelir düzeyleri ve zorla evlilikteki temel faktörlerin de değerlendirildiği çalışmada toplam 54 anket verileri esas alındı. KATRE Kadın Danışma ve Dayanışma Derneği konuyla ilgili 2019 tarihinden beri yürüttüğü anket çalışmasında ise toplam 345 anket sayısına ulaştı.
Erzincan Yerelinde ÇYEZE’nin Önlenmesi Projesi Kapanış Toplantısına Sivil Toplum Geliştirme Merkezi STGM, Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu UNFPA temsilcileri, KATRE Kadın Derneği temsilcileri, Erzincan’da bulunan Sivil Toplum Kuruluşları temsilcileri ve parti temsilcileri katıldı. Kısaca dernek tanıtımı ve yürütülen çalışmaların anlatılmasıyla başlanılan toplantıda ÇYEZE’nin Önlenmesi Alanında Çalışan STÖ’lerin Kapasitesinin Güçlendirilmesi Projesi, ÇYEZE hakkında bilgilendirme, Erzincan’da Çocuk Yaşta, Erken ve Zorla Evlilikler ile Mücadele Projesi ve Çocuk Yaşta Erken Evliliklerin hukuki boyutu katılımcılar Arzu Baykara YILDIZ, İlknur AKBABA, Serap YILDIRIM, Gönüllü Avukat Banu ÇUKADAR tarafından detaylı bir şekilde irdelendi.
Çocuk Yaşta, Erken ve Zorla Evliliklerin Önlenmesine Yönelik Birleşmiş Milletler Ortak Programı, UNICEF, UN Women, IOM, UNFPA ve UNHCR tarafından başlatılan ülke çapında bir program olarak biliniyor. Bu program, çocuk yaşta, erken ve zorla evliliklerin önlenmesi sorununa çok sektörlü bir yaklaşım getirmesi amacıyla başlatıldı. Programın temel amacı, toplum düzeyinde olumlu sosyal normları ve davranışsal değişikliği teşvik etmek, önleme ve müdahale mekanizmaları oluşturarak güçlendirmek olarak belirlendi. Çocuk Yaşta Erken ve Zorla Evliliklerin Önlenmesine Yönelik Birleşmiş Milletler Ortak Programı, İsveç Uluslararası Kalkınma İşbirliği Ajansı SIDA’nın finansal desteğiyle yürütüldü.
Erzincan’da Çocuk Yaşta Erken ve Zorla Evlilikler ile Mücadele Projesi
Proje yürütücülerince 9 aylık çalışma sonucunda edinilen istatistiklerin derlenerek hazırlandığı rapor kamuoyuyla şu şekilde paylaşıldı; “Proje kapsamında uygulanan ÇYEZE’nin Önlenmesi Destek Programı’na Katre Kadın Danışma ve Dayanışma Derneği olarak yapılan başvurunun olumlu değerlendirilmesi sonucunda “Erzincan’da Çocuk Yaşta Erken ve Zorla Evlilikler ile Mücadele” projesi çalışmalarına başlanmıştır.
Erzincan’da ÇYEZE’nin mevcut durumu hakkında ve ilgili kurumların ÇYEZE ile mücadeleye yönelik yaptığı çalışmalarla ilgili kurumlarla görüşmeler gerçekleştirilerek ÇYEZE ile ilgili sayısal ve nedensel verileri ve kurumların yaptıkları çalışmalar hakkında araştırma yapılmıştır. Projenin ikinci ayağı olarak, belirlediğimiz mahallelerde kadınlarla görüşme gerçekleştirilerek ÇYEZE’nin sayısal ve nedensel verileri ile ilgili araştırma yapılmıştır.
Bu mahalle ve köylerde kadınlarla yapılan toplam 54 anketten çıkan sonuçlara göre 50 yaşı altında olup 18 yaş altında evlenen kadınların sayısı toplam anketteki orana göre 0,16’dır. Kadınlarla gerçekleştirilen bu anketlerde ÇYEZE ile ilgili sadece yaşa dair verilere ulaşılmıştır. Saha çalışmalarından çıkan bu bilgiler örneklemin seçilmesinde merkez mahallelerde yaşayan etnik, kültürel farklılıklardaki kadınlara ulaşılmasında kaynak olmuştur. Çocuk yaşta erken ve zorla evliliklerin oranı, araştırma kapsamında seçilen örnekleme göre elde edilen verilerdir. Erzincan’da ÇYEZE ile ilgili mevcut durumun ne olduğuna dair güncel veri ise bulunmamaktadır.
Saha Bulguları: Gelir seviyesi düştükçe ÇYEZE oranı artmaktadır. Asgari ücretin önemli bir eşik olarak kabul edildiği bu ankette asgari ücretin altında, asgari ücretin üstünde ve hiç geliri olmayan aileler birbirinden ayrıştırılmıştır. Zorla ve erken evlilik yapan ailelerin gelir düzeylerinin daha çok asgari ücretin altında olduğu tespit edilmiştir.
Çocuk yaşta erken ve zorla evlilik olarak tespit edilen 23 evlilikten 14’ünün nedeninin toplumsal baskı olduğu belirlendi. Bu baskıların başında ÇYEZE olmayan evlilikler gelirken sırasıyla görücü usulü evlilikler, 18 yaş altında evlilikler ve yoksulluk ön plana çıkmıştır.
Eğitim seviyesi arttıkça evlenme yaşının daha yüksek olması gerektiği düşüncesi çerçevesinde yapılan saha bulgularına göre kadınlarda eğitim düzeyi arttıkça evlenme yaşının daha yüksek olması gerektiği düşüncesinin arttığı gözlemlenmiştir. Eğitim seviyesine göre Erzincan’da bir kadın kaç yaşında evlenmeli sorusuna 20-25 yaşları ağırlık basmıştır.
Okulu terk etme nedenleri (ekonomik zorluklar, aile baskısı, okulsuzluk, toplumsal cinsiyet eşitsizliği) fark etmeksizin okulu terk edenlerin büyük çoğunluğu çocuk yaşta erken ve zorla evlendirilmeler olduğu tespit edildi. Ayrıca ailelerin eğitim seviyesi düştükçe ÇYEZE oranının arttığı gözlemlendi. KATRE Kadın Derneğince ilgili kurum ve kuruluşlarla yapılan araştırma çerçevesinde ÇYEZE’nin sayısal ve nedensel verileri ele alındığında çıkan sonuç şu olmuştur: Gençlerin neden erken evlenmek istediği sorusu kadınlara yöneltildiğinde aile zoru, bağımsızlık ihtiyacı ve cahillik seçenekleri öne çıkmıştır.
Erzincan İl Sağlık Müdürlüğü; son bir buçuk yılda gelen vaka sayısının 2 olduğunu, bu iki vaka dışında herhangi bir başvuru almadıklarını ifade etmiştir.
Çocuk Ergen Ruh Sağlığı birimi;18 yaş altı 1 gebe başvurularının olduğunu belirtmiştir. Aile ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü; kişisel verilerin korunması kanunu kapsamında herhangi bir veri paylaşımında bulunmamıştır. Diğer kurumlar ise ÇYEZE vakasına rastlamadıklarını ve ellerinde bu konuda bir çalışma olmadığını ifade etmişlerdir.
ÇYEZE ile ilgili çalışma yaptığımız mahallelerde özel olarak ayrı bir farkındalık ve bilgilendirme çalışması yapılması gerektiği, bildirim yükümlülüğü konusunda bireylerin bilinçlendirilmesinin önemli olduğunu gözlemlemekteyiz. ÇYEZE ile ilgili veri tutma (kayıt sisteminin) eksikliği giderilmeli ve vakaların tüm kurumlarda birbiriyle bağlantılı bir çalışma yapılarak takip edilmesi gerekmektedir. Okullarda ve kamu kurumlarında kadın bakış açısına sahip ve çocuk konusunda uzman bireylerin çalışması önemlidir. Bu nedenle okul terk durumlarına dikkat edilmelidir, çocukların okul takibi düzenli olarak yapılmalıdır. Görüşme yaptığımız kadınların büyük çoğunluğunun evlilik ile ilgili tecrübelerinin olumsuz olduğunu gözlemledik. Kadınlar, şu an ki akılları olsa hiç evlenmeyeceklerini ya da çok geç evleneceklerini ifade ederken; kız çocuklarının belli bir yaşa gelince evlenmesi gerektiği düşüncesindelerdir. Kadınların bu iki zıt düşüncelerinin altında toplumsal normlar yer almaktadır. Olumsuz evlilik tecrübelerine rağmen toplumsal normlardan, geleneksel yapıdan kaynaklı kız çocuklarının evlenmemesi gibi düşünce zihinlerinde yer alamamaktadır. Kadınların anlatılarındaki bu gerilim, geriye dönük pişmanlık ile geleceği düşünürken aynı örüntülerle düşünme, aynı zamanda ÇYEZE konusunda farkındalık çalışması için bir fırsat çalışması sunmaktadır. Kadınların kendi evlilik hikâyelerini anlattıkları genç, orta yaşlı ve yaşlı kadınların bir arada bunları dinledikleri atölyeler, buluşmalar yapmak bu gerilimi kadınlar nezdinde görünür kılabilir. Bu örüntüleri nasıl kırarız konusunda katılımcı bir şekilde kolektif bir düşünme süreci başlatılabilir ve bu ÇYEZE konusunda ayrı bir çalışmanın başlangıcı olabilir.”
